W związku z realnym scenariuszem znacznego (kilkudziesięcioprocentowego) skokowego wzrostu cen energii dla jej odbiorców końcowych w bieżącym roku, w grudniu 2018r. Ministerstwo Energii przygotowało projekt ustawy, która miała za zadanie zablokować wzrost i ustabilizować ceny energii elektrycznej w Polsce (utrzymać na poziomie z 2018r.).
W konsekwencji, 28 grudnia 2018r. uchwalono tzw. ustawę o cenach energii, którą następnie doprecyzowano ustawą zmieniającą z dnia 21 lutego 2019r. (Ustawa o zmianie ustawy o podatku akcyzowym oraz niektórych innych ustaw Dz. U. z 31 grudnia 2018r., poz. 2538, z późniejszymi zmianami).
Ww. ustawa zakłada generalnie cztery rodzaje interwencji, mającej mieć docelowo wpływ na detaliczne ceny energii w 2019r., tj.:
- Obniżka podatku akcyzowego z 20 zł/MWh do 5 zł/MWh dla wszystkich odbiorców energii elektrycznej w kraju.
- Obniżka stawek opłaty przejściowej o ok. 95% dla wszystkich odbiorców energii elektrycznej w kraju.
- Nałożenie na sprzedawców energii obowiązku oferowania w 2019r. cen energii na poziomie nie wyższym od cen z 31 grudnia (ceny taryfowe) albo 30 czerwca (inne cenniki) roku 2018r. (dalej określane też jako zamrożenie cen energii), połączone z mechanizmem zwrotu utraconego z tego tytułu przychodów spółek obrotu. Sprzedawców zobowiązano do zmiany – w terminie do 1 kwietnia 2019r. – już zawartych na rok 2019 umów sprzedaży, w taki sposób aby zapewnić oczekiwany poziom cen energii.
- Przeznaczenie znaczącej kwoty, 1 mld PLN, na dodatkowe inwestycje środowiskowe w energetyce (zasilenie tzw. Krajowego Systemu Zielonych Inwestycji), dzięki którym powinna zmniejszyć się emisyjność gospodarki, a tym samym koszty wytworzenia energii.
Po uchwaleniu ww. Ustawy okazało się, iż Komisja Europejska, choć zgadza się na sposób finansowania (ze sprzedaży przez RP nadwyżki uprawnień do emisji CO2), ale ma wątpliwości, co do samego mechanizmu „zamrożenia cen energii” (wątpliwość pod kątem zasad unijnego rynku energii elektrycznej oraz niedozwolonej pomocy publicznej).
Efektem dyskusji Rządu RP z Komisją Europejską stał się ostatecznie kolejny projekt nowelizacji ustawy o cenach energii, złożony w Sejmie w dniu 7 czerwca 2019r. (druk 3498, dalej zwany jako Nowelizacja 2019) uchwalony przez Sejm 13 czerwca 2019r. i przekazany obecnie do rozpatrzenia przez Senat. Nowelizacja 2019 ma wejść w życie natychmiast, tj. z dniem następnym po jej ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym.
Nowelizacja 2019 wprowadza istotne zmiany do aktualnego stanu prawnego:
- Pozostawiono dotychczasowe regulacje dotyczące obniżenia podatku akcyzowego oraz stawek opłaty przejściowej, dokonano jednak modyfikacji w zasadach i kręgu podmiotów uprawnionych do skorzystania z mechanizmu zamrożenia cen oraz zasad ubiegania się o rekompensaty.
- Zamrożone stawki ceny za energię elektryczną, tj. ustalone na poziomie obowiązującym w 2018r., będą obowiązywały w stosunku do wszystkich odbiorców końcowych energii elektrycznej tylko przez pół roku, przez okres od dnia 1 stycznia 2019r. do dnia 30 czerwca 2019r.
- W okresie drugiego półrocza 2019r. (od 1 lipca 2019r. do 31 grudnia 2019r.) zamrożenie cen energii elektrycznej obowiązywać będzie tylko w stosunku do ograniczonej grupy odbiorców ( uprawnieni odbiorcy), tj. głównie indywidualnych odbiorców w gospodarstwach domowych; mikro i małych przedsiębiorstw; podmiotów pobierających energię na potrzeby mieszkaniowe; szpitali; jednostek samorządu terytorialnego i innych jednostek sektora finansów publicznych.
- Odbiorcy końcowi, którzy nie będą uprawnieni do skorzystania z mechanizmu zamrożenia cen w drugim półroczu 2019r. (nienależący do ww. cytowanego katalogu) otrzymają również pewne narzędzie rekompensujące podwyżki, tj. prawo ubiegania się o dofinansowanie na zasadach dozwolonej pomocy publicznej, tzw. de minimis (kwota ograniczona w większości przypadków do wysokości około 200 tys. euro w ciągu trzech lat obrotowych).
- W stosunku do odbiorców (poza odbiorcami w gospodarstwach domowych) dostosowanie cen energii w II półroczu 2019r. wymagać będzie od nich złożenia, w terminie 28 dni od wejścia w życie Nowelizacji, oświadczenia według wzoru wprowadzonego Nowelizacją 2019.
- Poniższa tabela obrazuje mechanizm zamrożenia cen energii obowiązujący na podstawie Nowelizacji 2019 (źródło: Rządowe uzasadnienie Projektu Nowelizacji).
Nowelizacja 2019, w razie jej wejścia w życie, oznaczać będzie, że:
- Obniżone stawki akcyzy i opłaty przejściowej obowiązywać będą wszystkich odbiorców końcowych energii w Polsce i dotyczyć całego roku 2019r.
- W drugim półroczu 2019r., wbrew wcześniejszym zapowiedziom, z zamrożenia cen nie skorzystają wszyscy odbiorcy końcowi energii. Jeżeli przepisy nie ulegną zmianie, nie skorzystają z niego, w szczególności, większe spółki komunalne (wodociągi, przedsiębiorstwa komunikacyjne, odpadowe, utrzymania czystości, itp.).
- Spółki takie będą mogły natomiast skorzystać z ograniczonego kwotowo mechanizmu dofinansowania w ramach pomocy publicznej de minimis.
Ewentualny brak objęcia większych komunalnych spółek handlowych mechanizmem zamrożenia cen energii w II półroczu 2019r. budzi pewne wątpliwości prawne.
Mianowicie, wykluczenie takich spółek – świadczących przecież usługi o charakterze użyteczności publicznej – z mechanizmu zamrożenia cen w II półroczu 2019r., może odbić się z dużym prawdopodobieństwem na kosztach takich usług, a zatem na wysokości cen i stawek detalicznych za usługi realizowane przez te przedsiębiorstwa (woda, kanalizacja, odpady, komunikacja, itp.). Skutkować to będzie pośrednio brakiem pełnej realizacji celu ustawodawcy jaki pokłada się w mechanizmie zamrożenia cen, tj. uniknięciem ponoszenia skutków podwyżek cen energii elektrycznej przez odbiorców końcowych (szczególnie w gospodarstwach domowych).
Ponadto sytuacja taka może prowadzić do nierównego traktowania odbiorców końcowych energii elektrycznej oraz odbiorców usług komunalnych, a tym samym rodzić wątpliwości natury konstytucyjnej, (zwłaszcza co do zgodności z zasadą państwa prawa i równości wobec prawa).
Wynika to z tego, że samorządy mogą realizować swoje zadania własne nie tylko w formie spółek komunalnych, ale również w formie wewnętrznych jednostek budżetowych. Te ostatnie będą korzystać z uprawnień do niższych cen energii, te pierwsze nie. Powstaje pytanie czy takie zróżnicowanie będzie dostatecznie uzasadnione. Konsekwencją powyższej nierówności może być także zróżnicowanie wysokości stawek za usługi użyteczności publicznej, w zależności od tego czy ich dostawca jest czy nie jest uprawniony do skorzystania z mechanizmu zamrożenia cen energii.
Ostatnią kwestią może być wątpliwość co do zgodności polskich rozwiązań z prawem UE. Mechanizm zamrożenia cen może być bowiem traktowany, jako tzw. dozwolona usługa publiczna (regulowana dyrektywami UE). Zastosowanie przez Państwa Członkowskie takiej usługi jest ściśle reglamentowane w prawie UE. W szczególności przypadki takie muszą być raportowane do KE oraz opierać się na zasadach niedyskryminacji, konkurencyjności, proporcjonalności, ograniczoności w czasie. W tym kontekście mogą pojawić się wątpliwości czy projektowana regulacja kręgu podmiotów uprawnionych do mechanizmu zamrożenia cen spełnia dostatecznie wymogi prawa UE.
Więcej, przeczytaj wywiad z Łukaszem Strzelcem
