W związku z zagrożeniem wirusem COVID-19, w dniu 31 marca 2020r. zostały uchwalone, istotne dla obrotu gospodarczego przepisy tzw. tarczy antykryzysowej. W konsekwencji, do obrotu prawnego weszło szereg regulacji prawnych o nadzwyczajnym i incydentalnym znaczeniu dla otoczenia biznesowego, z których większość ma obowiązywać wyłącznie w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Wiele jednak z nowych norm prawdopodobnie na trwale znajdzie miejsce w obowiązującym nas obszarze prawnym. Nowe regulacje tworzone były w niezwykłym pośpiechu i pod presją sytuacji kryzysowej, stąd wiele z nich z pewnością będzie rodzić trudności w stosowaniu, a także poważne wątpliwości interpretacyjne, w tym związane ze zgodnością z innymi regułami obowiązującego prawa.
W tym kontekście przygotowaliśmy dla Państwa syntetyczny materiał poglądowy, który ma na celu zebranie najważniejszych, według naszej Kancelarii, zmian wprowadzanych do ustawodawstwa polskiego wyżej wymienionymi ustawami. Liczymy, że pozwoli on Państwu na większe rozeznanie w gąszczu nowych regulacji i będzie wsparciem dla dalszych analiz i decyzji biznesowych. Pozostajemy także do Państwa dyspozycji w razie potrzeby udzielenia wsparcia w wyjaśnieniu poszczególnych zagadnień problemowych.
Przepisy tarczy antykryzysowej 2020 weszły w życie w dniu 1 kwietnia 2020r.
Poniższy materiał dostępny jest również w pliku PDF
TARCZA ANTYKRYZYSOWA 2020/EPIDEMIA COVID-19 – PODSTAWY PRAWNE
USTAWA
z dnia 2 marca 2020r.- publikowana w Dz.U. z 7 marca 2020, poz. 374
o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych
USTAWA
z dnia 31 marca 2020r. – publikowana w Dz.U. z 31 marca 2020, poz. 568
o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw
USTAWA
z dnia 31 marca 2020r. – publikowana w Dz.U. z 31 marca 2020, poz. 567
o zmianie niektórych ustaw w zakresie systemu ochrony zdrowia związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19
USTAWA
z dnia 31 marca 2020r. – publikowana w Dz.U. z 31 marca 2020, poz. 569
o zmianie ustawy o systemie instytucji rozwoju
oraz
ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW
z dnia 31 marca 2020r., publikowana w Dz.U. z 31 marca 2020, poz. 566
w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii
(powyższe rozporządzenie zastąpiło wcześniejszą regulację antykryzysową, dotyczące ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, wprowadzoną przez Ministra Zdrowia rozporządzeniem z dnia 20 marca 2020 – jego zakres nie jest objęty niniejszym omówieniem)
NOWE ŚRODKI NADZWYCZAJNE I ODSTĘPSTWA OD OBOWIĄZUJĄCYCH
W POLSCE REGULACJI PRAWNYCH, WPROWADZANE NA WYPADEK STANU ZAGROŻENIA EPIDEMICZNEGO ALBO STANU EPIDEMII OGŁOSZONEGO Z POWODU COVID-19.
TARCZA ANTYKRYZYSOWA
OBSZARY I KIERUNKI REGULACJI
1. Maksymalne ceny niektórych towarów i usług w obrocie na terenie RP:
a) Maksymalne ceny produktów leczniczych, wyrobów medycznych, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia, które mogą być wykorzystane w związku z przeciwdziałaniem COVID-19v – w drodze obwieszczenia Ministra Zdrowia;
b) Maksymalne ceny lub maksymalne marże hurtowe i detaliczne stosowane w sprzedaży towarów lub usług mających istotne znaczenie dla ochrony zdrowia lub bezpieczeństwa ludzi lub kosztów utrzymania gospodarstw domowych – w drodze rozporządzenia Ministra Zdrowia w porozumieniu z innymi Ministrami,
c) Wprowadzenie systemu kontroli i kar administracyjnych za nieprzestrzeganie zakazów.
2. Znoszenie obciążeń proceduralnych i formalnych dla działań niezbędnych do przeciwdziałania COVID-19:
a) Zwolnienie z obowiązku stosowania Ustawy – prawo zamówień publicznych, w stosunku do zamówień, których przedmiotem są towary lub usługi niezbędne do przeciwdziałania COVID-19;
b) Zwolnienie z obowiązku stosowania ustawy prawo budowlane, ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym przy projektowaniu, budowie, przebudowie, remoncie, utrzymaniu, zmianie sposobu użytkowania i rozbiórce obiektów budowlanych, w związku z przeciwdziałaniem COVID-19 (z zachowaniem obowiązków informacyjnych i kontrolnych).
3. Polecenia administracyjne wojewody i Prezesa Rady Ministrów, wydawane w związku z przeciwdziałaniem COVID-19:
a) obejmujące wszelkie organy administracji rządowej działające w województwie i państwowe osoby prawne, organy samorządu terytorialnego, samorządowe osoby prawne oraz samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej;
b) obejmujące inne osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz przedsiębiorców;
c) wydawane na piśmie, ustnie, telefonicznie, za pomocą środków komunikacji elektronicznej i natychmiast wykonalne;
4. Modyfikacja zasad gospodarki odpadami:
a) wprowadzenie uprawnień wojewody do interwencyjnego nakazania określonym podmiotom prowadzenia gospodarki odpadami wytworzonymi w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, w tym także odpadami komunalnymi, z wyłączeniem stosowania aktualnych przepisów obowiązujących w zakresie warunków transportu odpadów, zbierania odpadów lub zasad ich przetwarzania i unieszkodliwiania.;
b) Wprowadzenie czasowego odstępstwa od wymogu prowadzenie elektronicznej ewidencji odpadów w BDO, na rzecz utrzymania dotychczasowej formy papierowej.
5. Stosunku pracownicze:
a) Generalne zawieszenie obowiązku wykonywania okresowych badań lekarskich pracowników;
b) Uprawnienia w zakładach pracy uznawanych za kluczowe (np. stacje paliw, podmioty zarządzające infrastrukturą krytyczną, w tym transportową, a także przedsiębiorcy wobec których wydano polecenie administracyjne realizacji zadań związanych z COVID-19), do:
• wprowadzania zmiany systemu i rozkładu czasu pracy pracowników,
• do polecenia im pracy w godzinach nadliczbowych, bez kodeksowych ograniczeń czasowych,
• do odmowy udzielenia urlopu, a także odwołania z udzielonego urlopu,
c) Uprawnienia u pracodawcy, u którego wystąpił określony procentowo spadek obrotów gospodarczych w następstwie wystąpienia COVID-19, do:
• ograniczenie nieprzerwanego odpoczynku pracowniczego dziennego i tygodniowego,
• zawarcie porozumienia o wprowadzeniu systemu równoważnego czasu pracy,
• zawarcie porozumienia o stosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia niż wynikające z umów o pracę.
6. Sterowanie kadrowe i kompetencyjne na wypadek całkowitego paraliżu pracy Sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych oraz Służby Więziennej:
a) Zasady wyznaczania innego sądu właściwego do rozpoznania spraw tzw. pilnych, należących do sądu, który z powodu COVID-19 zaprzestał całkowicie wykonywania czynności, a także możliwość delegowania sędziów do pracy między różnymi sądami – za ich zgoda;
b) Zasady udzielenia skazanemu przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności albo zarządzenia wykonywania kary pozbawienia wolności w zakładzie leczniczym.
7. Sterowanie kadrowe i kompetencyjne na wypadek częściowego albo całkowitego paraliżu pracy w urzędach administracji – zarządzenia wojewody w sprawie powierzania wykonywania zadań publicznych innemu urzędowi administracji publicznej.
8. Wsparcie finansowe pracowników, pracodawców i przedsiębiorców:
a) Dodatkowe zasiłki opiekuńcze dla rodziców opiekujących się dziećmi;
b) Świadczenia mające na celu ochronę miejsc pracy u pracodawców, o których wystąpił określony procentowo spadek obrotów gospodarczych w następstwie wystąpienia COVID-19, w tym zasady dofinansowania z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych kosztów tzw. przestoju ekonomicznego i obniżenia wymiaru czasu pracy i wynagrodzeń pracownikom oraz zasada automatycznego pokrycia u takiego pracodawcy, przez Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, części ZUS obciążającego pracodawcę (łączny czas wsparcia 3 miesiące od daty złożenia wniosku z możliwością przedłużenia tego limitu w drodze odrębnego rozporządzenia Rady Ministrów);
c) świadczenia postojowe dla przedsiębiorców prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, albo osób realizujących usługi na podstawie umów cywilnoprawnych, u których w następstwie wystąpienia COVID-19 doszło do przestoju wprowadzeniu działalności. Świadczenie niezależne od tego czy nastąpiło, czy nie nastąpiło zawieszenie działalności, ale zróżnicowane wtedy pod kątem kryteriów. Wysokość świadczenia – z pewnymi wyjątkami – 80% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę;
d) zwolnienie z nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych lub Fundusz Emerytur Pomostowych, za 3 miesiące (marzec – maj 2020) dla mikro-przedsiębiorców i ich pracowników (podmioty, które zgłosiły do ubezpieczenia społecznego mniej niż 10 pracowników), oraz dla tzw. samozatrudnionych. Składki zwolnione z obowiązku ich opłacania traktuje się jak składki opłacone;
e) zwolnienia z części podatku od nieruchomości: gruntów, budynków i budowli związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej albo o przedłużenia terminów płatności niektórych rat podatku od nieruchomości dla przedsiębiorców, których płynność finansowa uległa pogorszeniu z powodu COVID-19 – na zasadzie dobrowolnych uchwał organów poszczególnych gminy;
f) umorzenia, odraczanie spłaty lub rozkładanie na raty należności z tytułu oddania nieruchomości publicznych w najem, dzierżawę lub użytkowanie – na podstawie decyzji starosty lub prezydenta miasta na prawach powiatu, podejmowanej bez zgody wojewody i bez konieczności„pokrycia” w treści odpowiedniej uchwały organu stanowiącego danej jednostki (np. rady powiatu);
g) odstąpieniu od dochodzenia należności cywilnoprawnych przypadających jednostkom samorządu terytorialnego – na wniosek podmiot, którego płynność finansowa uległa pogorszeniu w związku z powodu COVID-19, podstawie decyzji wójta, burmistrza, prezydenta miasta, zarządu powiatu albo zarządu województwa, do czasu podjęcia odpowiedniej uchwały organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego (np. rady powiatu);
h) dofinansowanie kosztów działalności albo części kosztów wynagrodzeń pracowników, u przedsiębiorcy, albo organizacji pozarządowej, u których nastąpił spadek obrotów gospodarczych w następstwie wystąpienia COVID-19 – na podstawie decyzji Starosty (powiatowe urzędy pracy), w drodze zawarcia z przedsiębiorcą odpowiednich umowy na utrzymanie miejsc pracy;
i) udzielenie pożyczek w wysokości do 5000 zł z możliwością umorzenia, na pokrycie bieżących kosztów prowadzenia działalności gospodarczej mikroprzedsiębiorcy (powiatowy fundusz pracy);
j) zwolnienie z opłaty prolongacyjnej w razie odroczenia terminu płatności lub rozłożenia na raty składek na ubezpieczenia społeczne;
k) Inne udogodnienie dotyczące płatności składek na ubezpieczenia społeczne i zobowiązań podatkowych, w tym wydłużenia terminów spłaty i rozkładania płatności na raty, możliwości odliczenia straty za 2020r. od dochody za 2019, zwiększenia limitów zwolnień podatkowych i kwot wolnych od podatku, itp.
9. Przesuniecie terminu wnoszenia opłat za użytkowanie wieczyste za rok 2020 z 31 marca 2020r. do 30 czerwca 2020r.. Termin ten może zostać przedłużony rozporządzeniem Rady Ministrów.
10. Przesuniecie terminu na zgłoszenie przez Spółki wpisane do KRS, informacji o beneficjentach rzeczywistych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych. Termin przedłuża się o 3 miesiące. Nowy termin na wykonanie ww. obowiązku upłynie 13 lipca 2020r.
11. Złagodzenie rygoryzmu w zakresie treści umów zawartych w trybie zamówień publicznych (PZP), w razie negatywnego wpływu COVID-19 na sposób ich wykonywania:
a) Brak automatycznego wpływu COVID-19 na zakres obowiązków Stron;
b) Regulacja prawna oparta na zasadzie uprzedniej wspólnej oceny Stron umowy co do ryzyka wpływu COVID-19 na jej realizację, oraz wprowadzenia możliwości dostosowania treści umów przez ich strony (w tym w zakresie zmiany terminów i zakresu obowiązków stron, możliwości zawieszenia wykonywania umowy, a także zmiany wysokości wynagrodzenia);
c) Konstrukcja prawna regulacji budzi wątpliwości. Wydaje się, iż można ją odczytywać jako wprowadzającą nakaz skierowany do stron umowy zawartej w trybie PZP, dokonania odpowiednich zmian w jej treści, w razie ustalenia przez Strony, że okoliczności związane z wystąpieniem COVID, mogą wpłynąć lub wpływają na należyte wykonanie łączącej ich umowy;
d) Zmiana umowy może polegać także na podwyższeniu wynagrodzenia wykonawcy, jeżeli idzie w parze ze zwiększeniem jego świadczeń, a każde kolejne podwyższenie wynagrodzenia nie przekroczy 50% pierwotnej wartości umowy,
e) Wykluczenie możliwości odstąpienia od umowy z wyłącznej przyczyny związanej z COVID-19;
f) Wyraźne wykluczenie ryzyka stawiania zarzutów naruszenia dyscypliny finansów publicznych, zarzutów karnych czy odszkodowawczych w stosunku do Strony (w tym zamawiającego), który zaakceptowałby możliwość zmiany treści umowy zawartej w trybie PZP.
12. Zmiany warunków spłaty kredytów i pożyczek bankowych.
Brak automatycznego wpływu COVID-19 na zakres obowiązków Stron umów kredytowych/pożyczek bankowych. Banki mają mieć jedynie prawo do dobrowolnego wprowadzenia odpowiednich zmian w zakresie kredytów/pożyczek udzielonych mikroprzedsiębiorcy, małemu lub średniemu przedsiębiorcy, jeżeli przemawia za ty sytuacja finansowa i gospodarcza kredytobiorcy.
13. Wygaśniecie zobowiązań z umów najmu powierzchni w „galeriach handlowych”, tj. w obiektach handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m 2 (przepisy na pierwszy rzut oka zawierają wiele wątpliwości i niezrozumiałe jest do końca ich znaczenie i skutki prawne):
a) W czasie obowiązywania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w obiektach handlowych wygasają zobowiązania stron zawartych umów najmu i podobnych (w tym należy prawdopodobnie rozumieć takie obowiązki jak obowiązek udostępnienia lokalu, czy obowiązek zapłaty czynszu);
b) Najemca (korzystający) lokalu ma prawo, w ciągu 3 miesięcy od zniesienia zakazu prowadzenia działalność gospodarczej, złożyć wyjmującemu (udostępniającemu) ofertę przedłużenia obowiązywania umowy na dotychczasowych warunkach, po ustaniu zakazu;
c) Powyższe postanowienia nie uchybiają przepisom kodeksy cywilnego, regulującym zobowiązania stron w stanach, w których wprowadzane są ograniczenia prawne swobody działalności gospodarczej (nie jest jasne jakie przepisy ustawodawca miał tu na myśli, być może regulacje dotyczące skutków niemożliwości następczej świadczenia, tj. art. 475 i 495 kc).
14. Uprawnienie dla organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw budżetowych i finansowych:
a) W celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań związanych z przeciwdziałaniem COVID-19 wójt (burmistrz, prezydent miasta), zarząd powiatu lub zarząd województwa mogą wprowadzać określone ustawą zmiany przeznaczenia rezerw celowych, zmiany w budżetach i wieloletnich prognozach finansowych, limitach zadłużenia z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek;
b) Rozluźnienie zasad dotyczących dopuszczalnego deficytu budżetowego jednostek samorządu terytorialnego w 2020r.
15. Zmrożenie wielu terminów organizacyjnych, materialnych i procesowych.
a) Przepisy ostatecznie niejasne interpretacyjnie. W ostatecznej treści regulacji, dotyczącej terminów materialnych, wskazano, że dotyczy ona jedynie terminów w sprawach administracyjnych. Niemniej dalsza jego treść zawiera szereg odniesień do terminów właściwych obrotowi gospodarczemu i prawu karnemu;
b) Pomimo generalnego odniesienia się do terminów wyłącznie administracyjnych, w regulacji wskazano zatem, że w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 nie rozpoczyna się bieg, a rozpoczęty ulega zawieszeniu takich terminów jak:
- przedawnianie roszczeń,
- okresy, których niezachowanie powoduje utratę roszczeń rzeczowych (zasiedzenia?),
- terminów, od których uzależniona jest ochrona prawna przed sądami oraz terminów na składanie oświadczeń prawo kształtujących (np. termin na złożenie powództwa przed sądem pracy, termin na odstąpienie od umowy cywilnoprawnej lub powołanie się na wady oświadczenia woli?),
- terminów, których niezachowanie wpływa na kształt roszczeń i wierzytelności wynikających ze stosunków cywilnoprawnych, w tym także popadnięcie w opóźnienie,
- terminów na wykonywanie obowiązków rejestrowych (czy też takich wynikających z wpisów do KRS?),
- przedawnienia karalności czynu oraz wykonania kary w sprawach o przestępstwa i wykroczenia.
c) W zakresie wstrzymania biegu terminów procesowych i sądowych, regulacja odnosi się do spraw cywilnych, administracyjnych podatkowych, egzekucyjnych, karnych, a także kontrolnych w sprawach administracyjnych, podatkowych, celno – skarbowych (nie dotyczy tzw. spraw pilnych, a także spraw wyborczych);
d) Jednocześnie wyraźnie wskazano, że nie wykonywanie czynności przez sąd, organ lub podmiot, prowadzące odpowiednio postępowanie lub kontrolę, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, nie może być podstawą wywodzenia środków prawnych dotyczących bezczynności, przewlekłości lub naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłok, a także nie może prowadzić do tzw. milczącego załatwienia sprawy;
e) Jednocześnie wprowadzono zasadę, że właściwy organ, sąd lub podmiot, może wezwać obowiązanego do dokonania czynności w terminie wynikającym z przepisu prawa, jeżeli niepodjęcie czynności mogłoby spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzi lub zwierząt, poważną szkodę dla interesu społecznego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną. Podobnie, w niektórych przypadkach, terminy będą musiały być zachowane, na żądanie organu, sądu lub podmiotu, prowadzących postępowanie lub kontrolę, jeżeli wymaga tego interes publiczny lub ważny interes strony albo kontrolowanego;
f) Wprowadzono zakaz wyznaczania w sprawach cywilnych, karnych i administracyjnych rozpraw i posiedzeń jawnych (nie dotyczy tzw. spraw pilnych).
16. Zakaz wykonywania eksmisji z lokalu mieszkalnych (tj. realizacji tytułów wykonawczych uzyskanych przez Spółdzielnie mieszkaniowe lub wynajmujących lokale), w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19.
17. Czasowa ochrona najemców lokali (wywiązujących się ze swoich obowiązków umownych) polegająca na:
a) Prawie najemcy do jednostronnego przedłużenia umowy najmu która miałaby, zgodnie z jej treścią lub złożonym wcześniej wypowiedzeniem, wygasnąć przed dniem 30 czerwca 2020r.;
b) Zakaz wypowiedzenia przez wynajmującego umowy najmu albo wysokości czynszów, do dnia 30 czerwca 2020r.
18. Zdalny tryb obradowania organów kolegialnych. Wprowadzenie ustawowej i generalnej możliwości prowadzenia posiedzeń, sesji, zgromadzeń lub obrad oraz głosowania uchwał kolegialnych organów z wykorzystaniem środków porozumiewania się na odległość lub korespondencyjnie:
a) Powyższe uprawnienie dotyczy:
- organów wszystkich samorządów zawodowych, np.: adwokackiego, radców prawnych, notarialnego, kuratorskiego oraz komorniczego,
- organów jednostek i związków samorządu terytorialnego,
- Regionalnych izb obrachunkowych, samorządowych kolegiów odwoławczych,
- posiedzeń Rady Ministrów,
- organów spółdzielni, spółdzielni oraz wspólnot mieszkaniowych,
- zarządów, rad nadzorczych i zgromadzeń wspólników w spółkach handlowych,
- kolegialnych organów administracji publicznej.
b) Zasada zdalnego trybu obradowania dotyczy też kolegialnych organów wewnętrznych, takich jak komisje oraz zespoły, działających w ramach ww. organów;
c) Obradowanie w zdalnym trybie możliwe jest w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii i zarządza je osoba uprawniona do przewodniczenia danemu organowi kolegialnemu;
d) W odniesieniu do posiedzeń organów spółek handlowych przepisy przejściowe przewidują możliwość wprowadzenia obradowania zdanego, także w przypadku zgromadzeń wspólników zwołanych przed dniem wejścia w życie tarczy antykryzysowej;
e) W odniesieniu do organów spółek handlowych przepisy wprowadzają dodatkowe zmiany szczegółowe bezpośrednio w zapisach kodeksu spółek handlowych. Ich podstawę znaczenie polega na zapisaniu generalnej zasady (obowiązującej bez względu na występowanie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii) możliwości zdalnego obradowania przez organy spółek handlowych i przeniesienia prawa do ewentualnego wyłączenia takiej możliwość jako materii regulowanej w umowie lub statucie danej spółki;
f) W odniesieniu do spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych przepisy przejściowe przedłużają terminy ustawowe na odbycie walnych zgromadzeń albo zebrania właścicieli oraz wyraźnie przewidują możliwość obradowania zdanego, także w przypadku posiedzeń odpowiednich organów zwołanych przed dniem wejścia w życie tarczy antykryzysowej.
