Na stronach Rządowego Centrum Legislacji (pod numerem nr UD312) opublikowany jest projekt i materiały konsultacyjne dotyczące nowej ustawy o tzw. wielkoobszarowych terenach zdegradowanych.
Myślę, że warto zapoznać się i obserwować prace nad projektem. W razie uchwalenia tej ustawy, może ona mieć istotne znaczenie dla procesów likwidacji kluczowych zagrożeń ekologicznych w Kraju, a także powodować powstanie nowych zadań i kompetencji po stronie samorządów gminnych oraz powiatowych, a także Głównego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz Głównego i Wojewódzkich Inspektorów Ochrony Środowiska.
Na dzień publikacji niniejszego materiału projekt ww. ustawy, po przyjęciu przez Stały Komitet Rady Ministrów (KRM-0610-150-22) w dniu 5 stycznia br., został skierowany w trybie pilnym pod rozstrzygniecie Komisji Prawniczej.
Sam projekt ustawy oczywiście nie musi jeszcze oznaczać jej ostatecznego uchwalenia i wejścia w życie, ani kształtować ostatecznej treści zapisów ustawy, niemniej warto już teraz zauważyć podstawowe założenia nowej regulacji prawnej, która z dużym prawdopodobieństwem, w tym lub zbliżonym kształcie, może stać się wkrótce częścią naszego porządku prawnego.
- Pod pojęciem „wielkoobszarowego terenu zdegradowanego” – ustawodawca rozumie teren o powierzchni przynajmniej 10 ha, obejmujący teren zakładu w rozumieniu art. 3 pkt 48 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, za pomocą którego w przeszłości działalność gospodarczą prowadził Skarb Państwa, państwowa osoba prawna lub ówcześnie istniejąca jednostka gospodarki uspołecznionej, obejmujący znajdujące się na tym terenie składowiska historycznych odpadów przemysłowych lub miejsca gromadzenia historycznych odpadów przemysłowych wraz z sąsiadującymi obszarami, na których stwierdza się istotne zagrożenie dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska spowodowane emisją, w rozumieniu art. 3 pkt 39 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, z tych składowisk lub miejsc.
- W załączniku do ustawy przewiduje się na tę chwile 5 takich miejsc w Polsce.
a. Tereny Zakładów Chemicznych „Zachem” w Bydgoszczy;
b. Tereny Zakładów Chemicznych „Organika-Azot” w Jaworznie;
c. Tereny Zakładów Chemicznych „Tarnowskie Góry” w Tarnowskich Górach;
d. Tereny Zakładów Przemysłu Barwników ,,Boruta” w Zgierzu;
e. Tereny Zakładów Włókien Chemicznych „Wistom” w Tomaszowie Mazowieckim.
- Pod pojęciem „miejsca gromadzenia historycznych odpadów przemysłowych” – rozumie się przez to miejsce niebędące składowiskiem odpadów, w rozumieniu przepisów ustawy o odpadach, w którym znajdują się odpady przemysłowe zgromadzone przed dniem 1 października 2001 r. i wytworzone przez zakład w rozumieniu ustawy Prawo ochrony środowiska, za pomocą którego w przeszłości działalność gospodarczą prowadził Skarb Państwa, państwowa osoba prawna lub ówcześnie istniejące jednostki gospodarki uspołecznionej, przy czym miejsce takie uznaje się nadal za miejsce gromadzenia historycznych odpadów przemysłowych, jeżeli po dniu 1 października 2001 r. w tym miejscu były gromadzone dodatkowo odpady przemysłowe lub inne odpady.
- Wójt, burmistrz lub prezydent miasta przekazuje właściwemu wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska informację o zidentyfikowanych odpowiednio na terenie gminy albo na terenie zamkniętym dotychczas nierozpoznanych wielkoobszarowych terenach zdegradowanych w terminie sześciu miesięcy od dnia powzięcia informacji o ich występowaniu na obszarze swojej właściwości.
- Wojewódzki inspektor ochrony środowiska może samodzielnie zidentyfikować dotychczas nierozpoznane wielkoobszarowe tereny zdegradowane, w szczególności na podstawie informacji uzyskanych podczas wykonywania zadań.
- Główny Inspektor Ochrony Środowiska prowadzi ewidencję wielkoobszarowych terenów zdegradowanych.
- Organem właściwym w sprawach prowadzenia działań związanych z poprawą stanu środowiska na wielkoobszarowych terenach zdegradowanych, wskazanych w załączniku do ustawy, jest wójt, burmistrz albo prezydent miasta (lub dla tego terenu zamkniętego –regionalny dyrektor ochrony środowiska).
- Zadania w zakresie prowadzenia działań związanych z poprawą stanu środowiska na wielkoobszarowych terenach zdegradowanych, z wyjątkiem działań prowadzonych na terenach zamkniętych, stanowią zadania własne gminy.
- Na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym, wskazanym w załączniku do ustawy, właściwy organ wykonuje lub zleca wykonanie kompleksowej oceny stanu środowiska (ustawa przewiduje źródła i formy wsparcia finansowego tych zadań).
- Właściwy organ jest obowiązany do sporządzenia i przedłożenia staroście wniosku o wydanie decyzji w sprawie poprawy stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym niezwłocznie po wykonaniu kompleksowej oceny stanu środowiska i objęciu działań związanych z poprawą stanu środowiska finansowaniem, którego źródła i formy przewiduje ustawa.
- Starosta wydaje decyzje w sprawie poprawy stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym.
- Z dniem, w którym decyzja w sprawie poprawy stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym stała się prawomocna, wygasają w całości lub w części z mocy prawa wcześniejsze:
- decyzje o usunięciu odpadów z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania wydanej na podstawie art. 26 lub art. 26a ustawy o odpadach,
- decyzje o cofnięciu zezwolenia na zbieranie odpadów lub zezwolenia na przetwarzanie odpadów wydanej na podstawie art. 47 ustawy o odpadach.
- W przypadku, gdy jakikolwiek podmiot był zobowiązany wcześniej do wykonania decyzji administracyjnej z zakresu ochrony środowiska, która wygasła z mocy prawa (jak wyżej), a działania objęte tą decyzją zostały zrealizowane w ramach planu poprawy stanu środowiska właściwy organ, nakłada na taki podmiot, w drodze decyzji, obowiązek zwrotu poniesionych kosztów wykonania tych działań.
- Działania związane z poprawą stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym stanowią realizację celu publicznego i umożliwiają skorzystanie z instytucji wywłaszczenia nieruchomości, szczególnie w sytuacji:
- kiedy na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym znajdują się odpady,
- władający nieruchomością jest sprawcą zanieczyszczenia lub następcą prawnym sprawcy zanieczyszczenia lub przejął na własność lub objął w użytkowanie wieczyste nieruchomość sprawcy zanieczyszczenia, oraz
- wykonanie planu poprawy stanu środowiska bez wywłaszczenia tej nieruchomości mogłoby naruszać podstawową zasadę prawa ochrony środowiska zgodnie, z którą kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia.
- Wywłaszczenie polegać może na pozbawieniu prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości, za odszkodowaniem, które ustala starosta w decyzji w sprawie poprawy stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym. Niemniej ważne jest, że wysokość tego odszkodowania oblicza się jako różnicę wartości rynkowej nieruchomości oraz szacunkowych kosztów wykonania planu poprawy stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym na tej nieruchomości.
- Wywłaszczone nieruchomości stają się własnością gminy obowiązanej do wykonania planu poprawy stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym (w przypadku gdy właściwym organem jest wójt, burmistrz albo prezydenta miasta). Prawo użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, w takim przypadku wygasa.
Na podstawie analizy projektu ww. ustawy, trudno jednoznacznie przesądzić, które zanieczyszczone tereny będą mogły być w przyszłości zakwalifikowane jako wielkoobszarowe tereny zdegradowane, niemniej ścieżka do uzupełniania przyjętego w projekcie wąskiego katalogu tych obszarów będzie otwarta. Istotnym elementem planowanej regulacji jest zauważenie wagi istniejącego problemu oraz próba kompleksowego jego rozwiązania. Istotne jest uporządkowanie kompetencji poszczególnych organów środowiskowych, uregulowanie relacji prawnych z właścicielem terenu, oraz ujęcie kwestii finansowania zadań nakładanych projektowaną ustawą.
