Dla ochrony jakości wody pitnej istotną funkcję pełnią tzw. strefy ochronne. Obecnie, po zmianach legislacyjnych ustawy Prawo Wodne w 2017 r., występują dwa typy stref ochronnych, mianowicie strefy obejmujące teren ochrony bezpośredniej (dotyczący samego ujęcia wody) oraz obejmujące teren ochrony pośredniej i bezpośredniej (dotyczący generalnie ujęcia wody i obszaru jego zasilania). Przepisy Prawa Wodnego zawierają szczegółowe zasady i skutki ustanawiania stref ochronnych, a także opis procedur administracyjnych oraz obowiązków ciążących w tym zakresie na organach administracji i właścicielach ujęć wody pitnej.
Istotne jest zwrócenie uwagi na fakt, iż ustanowienie jakiejkolwiek strefy ochronnej dotyczącej ujęć wody powoduje ograniczenia w realizacji prawa własności i korzystaniu z nieruchomości znajdujących się na obszarze tych stref.
I tak podstawowym ograniczeniem na terenie ochrony bezpośredniej jest zakaz użytkowania gruntów do działalności nie związanej z wykorzystywaniem ujęcia wody. Właściciel ujęcia wody musi teren ochrony bezpośredniej ogrodzić, jego granice wyraźnie oznakować oraz poinformować o zakazie wstępu dla nieupoważnionych. Z kolei lista zakazów obowiązujących na terenie ochrony pośredniej, obejmuje m.in.: budowę nowych dróg, linii kolejowych; lokalizowanie zakładów przemysłowych lub hodowli zwierząt; lokalizowanie budynków mieszkalnych, obiektów związanych z turystyką oraz kąpielisk.
Szczególne znaczenie, zarówno z punktu widzenia obowiązków właścicieli ujęć wody, jak i ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości prywatnych, mają strefy obejmujące tereny ochrony bezpośredniej i pośredniej (czyli wykraczające poza obszar samego ujęcia wody i wkraczające w obszar – czasem dość rozległy – zasilania tego ujęcia w wodę).
Tego typu obszary ustanawiane są w drodze powszechnie obowiązujących aktów prawa miejscowego wydawanych przez wojewodów. Z uwagi na skutki łączące się z wprowadzeniem tego typu stref ochronnych – dotykające zarówno właścicieli ujęć wody, jak i właścicieli nieruchomości leżących w granicach tych stref – nie bez znaczenia będzie zwrócenie uwagi nie tylko na powszechnie obowiązujący charakter takich aktów prawa miejscowego, ale także na ich zaskarżalność w trybie sądowo-administracyjnym.
Podstawą do ustanowienia strefy ochronnej obejmującej teren ochrony pośredniej i bezpośredniej w obecnym stanie prawnym, jest tzw. analiza ryzyka, czyli ustawowo regulowana i wymagana od właścicieli ujęć wody, analiza, która z założenia ma służyć uzyskaniu profesjonalnej diagnozie występowania potencjalnych zagrożeń zdrowotnych przy danym ujęciu wody, ich charakteru oraz sposobów przeciwdziałania im.
Przepisy prawa niestety bardzo ogólnie opisują zasady przeprowadzania i dokumentowania takiej analizy, choć z drugiej strony wyznaczają ścisłe terminy na jej wykonanie oraz konsekwencje braku jej przygotowania. Przygotowanie analizy ryzyka jest przy tym elementem niezbędnym w procesie ustanowienia stref ochronnych ujęć wody. Należy podkreślić, iż właściciele ujęć wody, dla których nie ustanowiono dotąd stref ochronnych obejmujących obszar ochrony bezpośredniej i pośredniej, muszą złożyć wnioski o ustanowienie ww. stref w terminie do końca 2020 r. (jeżeli potrzeba ich ustanowienia wynikać będzie ze sporządzonej analizy ryzyka).
Pozornie odległy ustawowy termin, okazuje się jednak nie aż tak bardzo komfortowy, patrząc na mogące powstawać wątpliwości prawne i faktyczne, chociażby w zakresie oczekiwanej metodyki, poziomu szczegółowości wymaganego wobec analizy ryzyka, a także zakresu potencjalnego wpływu wojewodów na jej ostateczny kształt. Zakładany cel analizy ryzyka rodzi także słuszny wniosek, iż powinna być ona w zasadzie elementem/skutkiem szeroko pojmowanego procesu oceny i zarządzania ryzykiem jakości wody w ogólności.
Na koniec warto dodać, iż na właścicielu ujęcia wody, ze względu na które ustanowiono strefę ochronny bezpośredniej i pośredniej, ciąży jeszcze inny, potencjalnie kosztowny, obowiązek, tj. konieczność wypłaty ewentualnych odszkodowań dla podmiotów, których nieruchomości strefa ochronna objęła. Na podstawie przepisów Prawa Wodnego mogą domagać się oni odszkodowania, którego wysokość, ustanawiana przez starostę, stanowi różnicę między wartością nieruchomości na dzień wejścia w życie aktu prawa miejscowego o ustanowieniu strefy ochronnej, a jej wartością przed wejściem w życie tego aktu. Roszczenie to przedawnia się po 2 latach od wystąpienia szkody, tj. od ustanowienia strefy ochronnej.
ŁS. 25.10.2018
